Nebojša Katić: Rat dolara i evra
19.10.2011. / 17:45
LONDON, Uprkos činjenici da se konstelacija ekonomske moći drastično promijenila od kraja Drugog svjetskog rata, uprkos hroničnom slabljenju i čestim dolarskim krizama, nije bilo valute koja je mogla ugroziti neprikosnovenu poziciju dolara na svjetskoj sceni. Koliko god bilo ugodno i unosno kontrolisati svjetski monetarni sistem, status zemljе rezervne valute nosi i visoke rizike za njenog titulara. Jedina država koja je taj teret mogla da nosi bila je Amerika.
SAD su bile najveća ekonomska sila, najveća finansijska sila, najveća vojna sila i pri tome najotvorenija ekonomija – ne samo za robe, već neuporedivo važnije, za tokove kapitala. Na tržištu uvijek ima dovoljno dolarskih hartija od vrijednosti koje se mogu kupiti ili prodati brzo, bez zastoja i visokih troškova. Ova likvidnost dolarskih hartija od vrijednosti je ogromna prednost koju investitori visoko cijene.
Veliki prilivi ili odlivi kapitala, ili pak kontinuirane špekulativne transakcije mogu ugroziti stabilnost gotovo svake države. Moć stihije finansijskog tržišta ili povremene, organizovane napade na valutu, osjetile su gotovo sve države u različitim periodima.
Velike promjene u vrijednosti valute (na bilo koju stranu) uvijek imaju loše posljedice po ekonomiju i destabilizuje finansijski sistem. Kada valuta naglo jača ugrožen je izvoz, a špekulativni kapital se sliva u finansijski sistem. Kada valuta naglo slabi, uvoz poskupljuje, dolazi do inflatornog pritiska usljed rasta uvoznih cijena, a kapital napušta zemlju. Države su tada primorane na velike korekcije kamatnih stopa, bez obzira na stanje u kome se ekonomija nalazi u tom trenutku. Još gore, ovakve promjene dolaze iznenada, teško ih je predvidjeti, još teže amortizovati. Zbog svega ovoga, ni jedna od zemalja koje su po nekom kriterijumu mogle pretendovati na status rezervne valute, niti je mogla, niti je željela da taj teret nosi.
Švajcarski franak, koji je tradicionalno jak i stabilan i koji je u periodima finansijskih kriza bio sigurno utočište ili zamjena za zlato, gotovo da nikada nije prešao 2 odsto svjetskih rezervi. Ekonomija Švajcarske je relativno veoma snažna, ali je apsolutno mala.
Moćna njemačka ekonomija, sa vjerovatno najkvalitetnijom centralnom bankom na svijetu, dugo je zadržavala neke od oblika kapitalne kontrole. Udio marke u svjetskim rezervama je dostizao maksimalno 15 do 16 odsto, što je značajno ispod njene međunarodne reputacije.
Slično kao i Njemačka, i Japan je kapitalne tokove dugo držao pod kontrolom. Početak liberalizacije kapitalnih tokova označio je i početak žestokog posrtanja za Japan. Učešće jena u svjetskim rezervama nije prelazilo 7 odsto ni u njegovim „najboljim godinama“.
Britanska funta, koja je svojevremeno vladala svjetskim ekonomskim sistemom, pala je svojim učešćem u svjetskim rezervama sa 20 odsto (tokom šezdesetih) na ispod 5 odsto.
Veliki i česti poremećaji na svjetskom finansijskom tržištu zahtjevaju koordinaciju monetarnih politika različitih država. To nije jednostavan niti lagan proces, jer su interesi država u takvim trenucima u pravilu suprotstavljeni. Amerika je, ponovo zbog svoje ukupne snage, bila u mogućnosti da ostale države ili nagovori ili prisili na saradnju, kad god je to bilo potrebno. Po logici stvari, ovo sporazumijevanje je u pravilu reflektovalo interese SAD, i nerijetko je sprovođeno grubo i arogantno.
Kreiranje evra je kao svoj krajnji cilj imalo nepovratnu integraciju Evropske Unije, postupno harmonizovanje fiskalnih politika, ali i odbranu (ili izolaciju) od poremećaja koji su prečesto dolazili sa dolarske strane. Okončanjem Hladnog rata započeo je i period postepene emancipacije Zapadne Evrope, koja je bila već umorna od svoje inferiorne pozicije u odnosu na SAD. Stvaranje zajedničke valute je jedan od moćnih signala tog procesa.
Evro se u obliku fizičkog novca pojavio 1. januara 2002. godine. Istog tog dana, u intervjuu CNN-u, Romano Prodi, tadašnji Predsjednik Evropske komisije izjavljuje da je evro politički, a ne ekonomski projekat. On predočava značaj i ulogu evra u kreiranju bi-polarnog svijeta (sa dolarom i evrom na suprotnim polovima), uz nagovještaj da je to tek početak, „antipasto“, onoga što slijedi.
Uprkos svim evidentnim slabostima i kontroverzama, evrozona ima sve uslove da dolaru bude takmac. U njenom središtu je kvalitetna centralna banka koncipirana po njemačkom uzoru. Ekonomija EU je (zbirno) veća od američke, iako je BDP Evrozone nešto niži od američkog.
Uz sve ekonomske probleme, a ko ih nema, Evropa ima dobru i balansiranu privrednu strukturu, modernu ekonomiju i odličnu infrastrukturu, daleko bolju od američke. Vodeće evropske ekonomije ne zaostaju u produktivnosti (po času) za američkim takmacima. Potrošnja energije je neuporedivo racionalnija, odnos Evrope prema ekologiji, velikoj temi dvadesetprvog vijeka, mnogo je odgovorniji od američkog.
Evrozona kao cjelina, ima značajno manji budžetski deficit od SAD, kao i niži nivo javnog duga, uprkos ulaganjima u širu i humaniju socijalnu zaštitu od američke. Za razliku od SAD, evrozona ima i uravnotežen tekući bilans.
S druge strane, na američkoj strani su pored već ranije pomenutih prednosti, fleksibilnija ekonomska strukturu i izuzetan duh preduzetništva koji ne jenjava još od pionirskih vremena. SAD su i dalje lider u modernim tehnologijama.
Američka demografska struktura i trendovi su znatno bolji od evropskih. Nije bez značaja ni činjenica da je američko stanovništvo, bar do juče, iskazivalo manje zahtjeva prema državi od Evropljana, demonstrirajući veću samostalnost, prilagodljivost i otpornost na šokove.
Amerika ima samo jednu vladu, a ima i institucije koje su kroz period Hladnog rata naučile da svoje ciljeve, javne ili tajne, efikasno realizuju iza scene. To umnogome povećava vjerovatnoću da će američki uticaj biti jači od uticaja koji Brisel može imati – gdje god to treba, pa i u nekim evropskim zemljama.
Nejasna pozicija Velike Britanije, ili „sjedenje na ogradi“, kako je to De Gol nazivao, predstavlja krupnu slabost za EU. Eventualnim ulaskom u Evrozonu, Britanija bi u velikoj mjeri doprinijela snazi i stabilnosti zone kao i jačanju evra.
Konačno, i možda najvažnije u ovom trenutku, ciljevi SAD su u punoj saglasnosti sa interesima finansijske oligarhije koja Evropu vidi kao prepreku širenju svoje moći. Svi kontrolni mehanizmi koje EU uvodi ili nagovještava, velika su potencijalna opasnost i moćna oligarhija će se protiv toga boriti svim sredstvima i na sve načine. U ovom bloku su i najuticajniji svjetski mediji koji su evro već proglasili propalim projektom i pišu mu nekrologe.
Blog Nebojše Katić (http://nkatic.wordpress.com/)
Nebojša Katić je poznati finansijski i poslovni konsultant, živi i radi u Londonu od 1992. godine, diplomirao i magistrirao na na Ekonomskom fakultetu u Beogradu.
Tagovi: vazno
Povezane vijesti
Komentari
Molimo Vas da pročitate sledeća pravila pre komentarisanja:
Komentari koji sadrže uvrede, nepristojan govor, prijetnje, rasističke ili šovinističke poruke neće biti objavljeni. Nije dozvoljeno lažno predstavljanje, ostavljanje lažnih podataka u poljima za slanje komentara. Molimo Vas da se u pisanju komentara pridržavate pravopisnih pravila. Komentare pisane isključivo velikim slovima nećemo objavljivati. Zadržavamo pravo izbora i skraćivanja komentara koji će biti objavljeni. Mišljenja sadržana u komentarima ne predstavljaju stavove poslovnog portala CAPITAL.ba. Komentare koji se odnose na uređivačku politiku možete poslati na adresu [email protected]
