Može li ekonomija SAD da postane socijalistička?

30.11.2008. / 8:20

NJUJORK, U mnoštvu predloga kako da se prevaziđe sadašnja recesija i teška ekonomska kriza u SAD najdalje su otišli tvorci lažnog, ali veoma čitanog izdanja cijenjenog dnevnika “Njujork tajms”, koji su predložili radikalnu obnovu nacionalne privrede i cijelog socijalnog sistema, zahtijevajući da prva svjetska ekonomska sila, u suštini, prihvati neku vrstu socijalističkog načina privređivanja i organizacije društva. Organizacija “The Yes Man”, koja je odštampana i u Njujorku, Los Anđelesu i nizu drugih velikih američkih gradova razdijelila lažni “Njujork tajms” pod datumom 4. juli 2009. godine (dan kada Amerikanci slave nacionalni praznik Dan nezavisnosti), u tiražu od 1,2 miliona primeraka, izložila je u tom “listu” program mirne socijalističke revolucije u SAD. Lažno izdanje “Njujork tajmsa”, štampano 12. novembra, je u SAD prosto razgrabljeno, a ljudi koji su ga dobili kasnije su ga prodavali, jer je interesovanje za predloženi koncept organizacije ekonomskog i političkog života u SAD bilo ogromno. Program radikalne promjene društveno-ekonomskog sistema SAD pomenuta organizacija je izložila i na sajtu www.nytimes-se.com, na kome su neke članke napisali pravi saradnici postojećeg američkog dnevnika “Njujork tajms”. Te napise su, kako se tvrdi, već pročitali milioni ljudi. Autori prijedloga za kardinalnu promjenu američkog ekonomskog sistema predlažu, između ostalog, da se SAD odreknu ne samo globalizacije i članstva u Svjetskoj trgovinskoj organizaciji, već i liberalne “svetinje” u vidu slobodnog kretanja robe, kapitala i radne snage, a takođe i “ograde” od sadašnjih partnera u Aziji raznim protekcionističkim mjerama. Nova privreda SAD bi, kad je reč o saradnji sa drugim ekonomskim blokovima, prema autorima prijedloga, mogla da bude bliže povezana jedino sa zemljama Evropske unije, a u svemu ostalom bi, prema stepenu izolacionizma i samodovoljnosti, i te kako podsjećala na nekadašnji Sovjetski Savez, ili čak Njemačku iz doba Adolfa Hitlera. Američka varijanta socijalističke ekonomije bi podrazumijevala usvajanje niza propisa za korenite promjene u nacionalnoj privredi, koji bi, između ostalog, omogućili uvođenje maksimalnog nivoa plata, koje ne bi smjele da budu veće od 182.000 dolara, zabranili poslovanje sa takozvanim izvedenim hartijama od vrijednosti (finansijskim derivatima) i onemogućili monopole u naftnoj industriji i trgovini. Sve masovnije poslovanje finansijskim derivatima dovelo je, kako tvrde brojni američki ekonomisti, nacionalnu ekonomiju u sadašnju tešku finansijsku situaciju i krizu likvidnosti. Američke banke, osiguravajuće i druge finansijske organizacije godinama su, bez ikakve društvene kontrole, emitovale pomenute hartije od vrijednosti, stvarajući spekulativni “piramidalni” kapital u kome se na jedan vlastiti dolar emituje čak i do 50 “izvedenih”. Taj sistem stvaranja lažnog bogatstva je ove godine potpuno “pukao”, slomom niza najvećih hipotekarnih, poslovnih i investicionih banaka. Milionima Amerikanaca zbog sloma hipotekarnog tržišta i kraha cijelog finansijskog sistema preti iseljavanje iz domova, a čelnici tri automobilska giganta iz Detroita se pribojavaju propasti svojih kompanija i tvrde da će, ako im federalna vlada odmah ne pomogne, više miliona zaposlenih širom SAD ostati bez posla u toku sledeće godine. Strah od daljeg produbljivanja ekonomske krize izgleda da je autore “nove američke privrede” inspirisao da predlože i još niz konkretnih mjera za ozdravljenje ekonomije koja je doskora važila za najbolji primjer zapadnog kapitalističkog modela. U spisku mjera koje za spas američke privrede predlažu autori “novina iz budućnosti” valja pomenuti prijedlog da se sumom od 1,6 biliona dolara počne proces velike obnove zastarjele infrastrukture u SAD. Jedna od “inovacionih” mjera odnosi se i na prestanak sadašnjeg načina “nepromišljene” automobilizacije američkog društva, putem razvoja ekološki čistijeg i tehnološki naprednijeg društvenog transporta. Takav pristup bi, prema autorima predloga koji je u potpunosti saglasan sa zahtjevima poznatog američkog ekonomiste i protivnika globalizacije Lindona Laruša, trebalo da omogući brzo popravljanje sve lošije klimatske situacije u svim velikim američkim gradovima. Dodatna mjera bila bi rušenje u gradskoj okolini mnoštva skupocjenih privatnih zgrada i vraćenje posjeda u ruke farmera. Sve u svemu, nova američka civilizacija bi, u ekonomskom pogledu, trebalo da se ustroji kao skup lijepo uređenih gradova i naselja srednje veličine, gde ljudi neće morati satima da idu i vraćaju se sa radnih mjesta, već će sve biti mnogo jednostavnije: tamo gde je kuća, blizu je i posao, na koji bi se išlo mopedom, biciklom, pa čak i pješice. Program predviđa da u prošlost odu i ogromni američki trgovački centri, umjesto kojih bi nikla masa manjih i srednjih trgovačkih radnji. Nacionalno zakonodavstvo bi, osim toga, trebalo na svaki način da podstiče korišćenje obnovljivih energetskih izvora, kao što su snaga vjetra, sunca i geotermalni izvori. Cio program izloženih promjena, koji obuhvata i niz suštinskih promjena u školstvu, zdravstvu i sistemu penzija, ukazuje da bi novi ekonomski model, neka vrsta socijalizma na američki način, trebalo da funkcioniše kao oblik “demokratske diktature” srednje klase nad velikim biznisom koji je maltene od osnivanja SAD – prije više od dva vijeka – imao ključnu reč u razvoju te države. Koncept “obnavljanja Amerike” mogao bi se, kako primećuje ruski analitičar Maksim Kalašnjikov, prihvatiti kao neka vrsta šale američkih “levičara” da nije sadašnje vrlo teške ekonomske, ali i ukupne društvene klime u SAD. SAD sada imaju više od deset miliona nezaposlenih (najveći nivo u proteklih četvrt veka), milioni ljudi već su, realno, izgubili svoju ušteđevinu, a mnogima prijeti i da ostanu bez krova nad glavom. Takvo pogoršanje ekonomske situacije poklopilo se i sa slomom ultraradikalnog ekonomskog modela pristalica američkog liberalnog kapitalizma, čija osnovna postavka je da se privredno blagostanje ostvaruje uz kresanje socijalnih davanja, niže poreze za najbogatije slojeva društva i istovremeno drastično uvećanje izdataka za industriju naoružanja. Takav pristup se pokazao uspješnim za vrijeme predsjednikovanja Ronalda Regana (1980-1988. godine), ali je tokom proteklih osam godina vladavine Džordža Buša mlađeg doživeo potpuni krah, uprkos rekordnim ovogodišnjim troškovima za naoružanje i odbranu od približno 600 milijardi dolara. Sadašnja situacija nagoni mnoge američke ekonomiste da zaključe kako je njihova zemlja na “ivici putpunog finansijskog sloma”, jer je sistem u kome se proizvodnja nalazi u Kini i drugim zemljama Azije, a emisija novca u SAD, doživio stvarni krah. Politički lideri SAD će, u svakom slučaju, morati da potraže izlaz iz postojeće neodržive situacije, jer je, kako to primjećuje i dobitnik Nobelove nagrade za ekonomiju Džozef Štiglic, američka privreda, zajedno sa ostalim najrazvijenijim zapadnim ekonomijama, postala potpuni “bankrot”. Tanjug