Ulaganja više koristila investitorima nego državi

26.10.2008. / 8:00

BANJALUKA, SARAJEVO, Inostrane kompanije i pojedinci uložili su oko pet milijardi eura u BiH od 1994. godina do danas, od čega je 35 odsto uloženo u proizvodnju, tvrde iz Agencije za promociju stranih investicija (FIPA).

Domaći ekonomski stručnjaci upozoravaju da strana investiranja u BiH nisu onolika kako to predstavljaju državne institucije, a da su dosadašnja ulaganja više koristila investitorima nego državi.
BiH je imala najmanje stranih investicija od zemlja u okruženju, a velikim dijelom je ulagano u uslužne djelatnosti koje ne doprinose razvoju države. Da bi privukla strane investitore i imala koristi od njih, ekonomski stručnjaci tvrde da je neophodno napraviti strategiju za strane investicije i poticati investicije koje će omogućiti otvaranje novih radnih mjesta.
Nikola Grabovac, ekonomista i bivši ministar finansija Federacije BiH, kaže da se strane investicije mjere efektima, a ne uloženi ciframa.
“Kada cijenimo strana ulaganja kroz broj zaposlenih i izvoz, onda strane investicije skoro da nemaju efekta nego su još kontraproduktivne. Puno se ulaže u trgovačke centre koji doprinose vanjskotrgovinskom deficitu jer uvoze robu i ne potiču proizvodnju. Ove godine imaćemo oko devet milijardi KM vanjskotrgovinskog deficita”, upozorava Grabovac dodavši da je i bankarski sektor namijenjen upravo potrošačima, a ne proizvodnji.
Zadovoljava se interes investitora, a ne države
“Krediti se daju za potrošnju, a ne za proizvodnju. Ovih dana političari često govore o povoljnim uticajima ulaganja, a pitanje je koji su to efekti. Ako je neko kupio telekom, to nije ulaganje nego kupovina. On opet može prodati telekom. Ako ta sredstva nisu pokrenula proizvodnju, onda to nije investiranje”, naglašava Grabovac.
Ante Domazet, direktor Ekonomskog instituta Sarajevo, kaže da su strane investicije nezamjenljiv oblik podsticaja privredi, ali da nedostaje strategija za strane investicije. Dodaje da bi strane investicije imale efekta na privredu BiH moraju se ispuniti tri uvjeta: da doprinosi tehnološkom razvoju, da su orijentirane na proizvodnju i investiranje u grinfild projekte.
“Ovi projekti treba da budu podržani od vlasti. Do sada najveća ulaganja su bila u sektoru usluga i kroz privatizaciju. Uglavnom se zadovoljavao interes investitora, a ne države”, objašnjava Domazet.
Nedžad Madžak, direktor firme “Confida Consulting” i član Vijeća stranih investitora, tvrdi da je malo pravih ulaganja u BiH koja podrazumijevaju zaposlenje i proizvodnju.
Problem veliki nameti i spora registracija firmi
“Investiranja nisu onolika kolika se predstavljaju. To su spekulativna investiranja, kao što je slučaj sa telekomom RS, jer se ponovo mogu odvući prodajom. Investicije su male i mogle bi biti puno više. Ovdje se otvaraju trgovački centri koji odnose sredstva iz BiH, oni stvaraju potrošačko društvo više nego što to ljudi ovdje mogu biti. Ovdje ljudi više troše nego što zarade. Građani uzimaju potrošačke kredite i tu opet zarađuju banke. To jeste negativno, ali to je proces koji će se nastaviti”, kaže Madžak.
Dodaje da su neki od bitnih problema za strane investitore u BiH nejasan poreski sistem, veliki doprinosi za radno mjesto, spora registracija firmi.
“Zakoni su jedno u teoriji, a drugo u praksi. Porezna politika je haotična u BiH i to predstavlja veliku kočnicu ulagačima. Dešava se da se na različite načine tretiraju porezi u entitetima i distriktu Brčko i tu je puno prostora za manipulciju. Fali volje i znanja na najvišim organima vlasti da se to riješi. Recimo, neke firme koje su registrovane u FBiH, a posluju u RS moraju platiti porez u oba entiteta. Vlada haos u poreznoj politici, niko nije pravno siguran”, upozorava Madžak.
Trgovački centri neminovnost u zemljama u tranziciji
Dosadašnjim investicijama u BiH nije zadovoljan ni Dragiša Mekić, pomoćnik ministra vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH.
Kaže da je politička nestabilnost bila jedan od najvećih razloga nedovoljnog ulaganja.
“Nisam zadovoljan jer su do sada investiranja predstavljala kupovinu, a ne direktna ulaganja. Za privlačenje stranih investicija najbitnija je politička stabilnost, pristup finansijskim sredstvima i povoljne usluge stranim investitorima. Potpisivanjem sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju sa EU će donijeti napredak. Politička stabilnost je najbitnija”, kaže Mekić napominjući da je državi jedan od osnovnih ciljeva stvaranje ambijenta za strana ulaganja.
“Mi upravo pravimo analizu šta je najneophodnije uraditi na stvaranju takvog ambijenta. Trgovački centri su neminovnost. Oni prvi dolaze u svim zemljama u tranziciji i to su počeci ulaganja. Međutim, mi moramo raditi na stvaranju uslova za investiranje u proizvodnju”, naglašava Mekić.
Haris Bašić, direktor Agencije za promociju stranih investicija u BiH (FIPA), kaže da je za privlačenje investitora ključno eliminisati duge procedure za pokretanje biznisa na lokalnom nivou i otvaranje poslovnih zona.
Tvrdi da raste interes investitora za BiH, ali da vlasti moraju stvarati uslove za ulaganje.
Manje novca jer nije završena privatizacija
“U ovoj godini malo ćemo podbaciti, jer 31 preduzeće čeka na privatizaciju. Da su ušla u proces privatizacije imali bismo sedam do osam milijardi stranih ulaganja. U devet mjeseci ove godine imali smo 550 miliona eura ulaganja. Ulaže se u uslužne djelatnosti, ali i u proizvodnju”, kaže Bašić.
 Jedan od pozitivnih primjera stranog investiranja je Fabrika cementa Lukavac. Kompanije “ALAS International” iz Austrije u Fabriku cementa Lukavac, u zadnjih šest godina uložila je oko 100 miliona KM, a uposleno je oko 100 novih radnika. Ove godine u novu proizvodnu liniju biće uloženo 40 miliona KM.
Izet Imamović, direktor Fabrika cementa Lukavac, kaže da su austrijske investitore dobro dočekali u lokalnoj zajednici i da nije bilo problema prilikom registracije firme. Naglašava da je najveći problem za investitore garancija da će se ispoštovati ugovori sa državnim firmama koje proizvode sirovine.
“U BiH još nije završena tranzicija i dešava se da državne firme ne ispoštuju ugovor o snabdijevanju sirovinama. Odnos državnih organa nije onakav kakav bi trebao da bude. Trebali bi da budemo susretljiviji prema investitorima i raditi na promociji pravih investicija čime bi otvorili put za nova ulaganja”, kaže Imamović. Nezavisne N.