Od krize puca plata

11.07.2010. / 8:10

BEOGRAD, Kada je početkom jula 2008. tadašnji kandidat za premijera Srbije Mirko Cvetković predstavljao program svog budućeg kabineta, sve je djelovalo ostvarljivo. Zapravo, četiri osnovna cilja: dinamičan rast privredne aktivnosti, rast zaposlenosti, povećanje standarda građana Srbije i ravnomjerniji regionalni razvoj bili su, i za najveće pesimiste, samo logičan nastavak svega onoga što se u Srbiji, na ekonomskom polju, dešavalo u godinama prije. Srbija je, naime, u periodu od 2005. do 2007. imala rast bruto društvenog proizvoda prosječno godišnje po stopi od 6,2 odsto, a smanjenje stope nezaposlenosti sa 21,8 odsto u 2005. na 18,8 u 2007. godini.
Osim toga, u pomenutom periodu ostvaren je značajan neto priliv direktnih stranih investicija od 6,2 milijarde evra. Zatim, porast deviznih rezervi, koje su krajem 2007. godine dostigle 10,9 milijardi evra. I devizna štednja stanovništva tada je iznosila 4,9 milijardi evra.
Cilj Vlade Republike Srbije, pri formiranju, bio je da bruto domaći proizvod u naredne četiri godine raste po stopi od oko sedam odsto godišnje. Kako se računalo, povećanjem realnog nivoa BDP za oko 30 odsto u naredne četiri godine smanjili bi se ekonomski i socijalni problemi Srbije i zaostajanje zemlje u odnosu na regionalno i evropsko okruženje, uz smanjenje stope nezaposlenosti sa tadašnjih 18,8 odsto na 11,9 odsto. Plan je podrazumjevao i da budžet do 2010. godine bilježi suficit. Ali, već početkom jeseni u Srbiju su stigle vijesti o početku globalne ekonomske krize, koja ne samo što nije preživljena već njen scenario nije zabilježen ni u ekonomskoj teoriji.

Zaposlenost
Jula 2008. godine, kada je Srbija dobila novu vladu, stopa nezaposlenosti bila je 18,8 odsto, odnosno zvanično je 585.000 ljudi bilo bez posla. U to vrijeme zabilježeno je smanjenje broja nezaposlenih, a što je objašnjavano činjenicom da je veliki broj radnika otišao u penziju, neki su se povukli sa tržišta rada, jer više nisu tu vidjeli šansu za zaposlenje, poneko je pronašao posao van Srbije, a dio mlađe populacije se odlučilo i za otpočinjanje studija.
Godinu dana po formiranju nove vlade Srbije nije bilo masovnih otpuštanja, ali je, ipak, nedostajalo otvaranje novih radnih mjesta. Broj nezaposlenih na evidenciji Nacionalne službe za zapošljavanje početkom jula 2009. godine bio je 763.000, odnosno stopa nezaposlenosti bila je 15,6 odsto. Nekako baš u vrijeme godišnjice od formiranja kabineta premijera Cvetkovića zabilježeno je prvo zvanično smanjenje broja nezaposlenih u toj godini. Na dvogodišnjicu rada nove vlade Srbije, stopa nezaposlenosti iznosi 19,2 odsto. Masovna otpuštanja postala su gotovo svakodnevica, a što je uslovilo da je samo za period od aprila do juna 2010. godine stopa nezaposlenih povećana za čitavih 3,6 odsto.

Inflacija
U vrijeme kada su građani Srbije polagali velike nade u namjere nove vlade i njenu proevropsku orijentaciju, inflacija je, čini se, počela da izmiče kontroli, odnosno krenula je da izlazi iz projektovanih okvira. Puno se spekulisalo o tome koliki će rast cijena Srbija bilježiti do kraja godine, a procjene su se kretale od deset do čak 20 odsto. Razloga za oprez je, definitivno, bilo dosta.
Jer, u momentu formiranja kabineta premijera Cvetkovića godišnji rast potrošačkih cijena dostigao je 14,9 odsto. Taj rast cijena ponajviše je bio posljedica skoka cijene goriva. Godišnjicu svog rada, Vlada je jula prošle godine zabilježila uz podatak da na mjesečnom nivou bilježi deflaciju od 0,2 odsto, dok je godišnji rast cijena bio 9,5 odsto. Slično je bilo i ove godine. Naime, cijene robe na malo i usluga u Srbiji su u junu u prosjeku ostale nepromjenjene u odnosu na maj, dok su cijene od početka godine bilježile rast od 5,2 odsto.

Zarade
Zaposleni u Srbiji danas, ako im se zarade preračunaju u evre, primaju iznos koji je identičan onom iz 2007. godine, odnosno oko 320 evra. U vrijeme formiranja vlade, prosječna zarada u Srbiji iznosila je 32.648 dinara, a što je, preračunato u evre, bilo 414 evra.
Već godinu dana kasnije realni pad zarada na godišnjem nivou bio je 0,8 odsto (prosjek primanja bio je 31.085 dinara), dok su one u evrima bile značajno niže – 333 evra. Posljednji podaci kažu da je prosječna plata u Srbiji 33.463 dinara, a što je realno više za 7,6 odsto nego prošle godine. Ipak, za tu platu su mogli da kupe identičan iznos evra kao i prošle godine – 322 evra. Penzije su, kao što je poznato, zamrznute od početka 2009. U momentu formiranja vlade, prosječna penzija bila je 19.062 dinara, odnosno 241 evro, godinu dana kasnije 21.714 dinara, odnosno 233,2 evra. Danas, dvije godine od formiranja kabineta premijera Cvetkovića, ona iznosi 209 evra.

Kurs
U momentu kada je formirana sadašnja vlada, ekonomisti su upozoravali da je kurs dinara nerealno nizak. U tom momentu 100 evra se moglo kupiti za 7.880 dinara.
Godinu dana kasnije, evro je vrijedio 93,1 dinar, dok je ove godine, na dan obilježavanja dvogodišnjice vlade, jedna evropska moneta vrijedela 103,8 evra. Topljenje dinara i te kako su osjetili građani koji otplaćuju kredite vezane za evro, a takvih je daleko najviše među odobrenima. Rate su značajno povećane. Ko je prije dvije godine plaćao mjesečnu ratu od 23.000 dinara, danas izdvaja – 32.000 dinara.
Ipak, valja se podsjetiti da smo u odbranu dinara u ovoj godini potrošili rekordnih – 1,4 milijarde evra. Kako upozoravaju stručnjaci, jedino strani ulagači mogu da dovedu do stabilizacije domaće valute i, naravno, do ozbiljnijeg pokretanja srpske proizvodnje.
A priliva deviza iz inostranstva je sve manje. Dok je u godini formiranja kabineta premijera Cvetkovića bilo više od 2,5 milijarde evra, prošle godine smo, sve sa većinskom privatizacijom NIS, dobili oko 1,2 milijarde evra. Za ovu se očekuje nešto manje od milijardu evra.
Standard
Standard građana je u posljednje dvije godine definitivno značajno opao. Na pad kupovne moći ponajviše utiče značajno poskupljenje roba i usluga koje kontroliše država. Jer, trenutno najveću stavku u kućnom budžetu, sem hrane, čine razni komunalni računi. Od zarade, koje su u dinarima gotovo identične u posljednjih 24 mjeseca, malo toga ostaje za normalan život poslije poskupljenje grijanja od gotovo 65 odsto, telefona za skoro 57 odsto, struje za oko 12 odsto, hljeba za 25 odsto (koliko je, recimo, poskupio i šećer).
Istine radi, već neko vrijeme jedemo jeftinije meso. Ali, to je posljedica izrazitog pada kupovne moći.
Dugovanja
Ideja nove vlade, prije dvije godine, bila je da budžet Srbije od 2010. počne da ostvaruje suficit. Međutim, prethodnih godina Srbija bilježi značajni budžetski deficit. Kako su smanjene direktne strane investicije, a i prihodi od privatizacija, iz mjeseca u mjesec sve više se, kao država, zadužujemo. U momentu formiranja nove vlade, jula 2008. godine, ukupan javni dug, računajući, dakle, i direktne i indirektne obaveze, bio je oko 8,8 milijardi evra, odnosno ukupna državna dugovanja su u BDP učestvovala sa 26,3 odsto. Već godinu dana kasnije, javni dug povećan je na 9,85 milijardi evra. Početkom jula ove godine bio je 10,54 milijarde evra, što je 31,9 odsto BDP.
Inače, u momentu formiranja vlade BDP se kretao po godišnjoj stopi od 7,5 odsto. Na kraju 2008. godine zabilježen je rast od 5,4 odsto, a prošle godine – pad od tri odsto. Za ovu godinu projekcije su ukazivale da će rast BDP biti oko dva, ali je, u međuvremenu, promjenjena projekcija – na 1,5 odsto.
Osnovni pokazatelji
2008
izvoz rast 20,8 odsto
uvoz rast 22,2 odsto

2009
izvoz pad 32,8 odsto
uvoz pad 39 odsto

2010
izvoz rast 18,1 odsto
uvoz rast 1,6 odsto

2008 2009 n2010
stopa nezaposlenosti
18,8 % 15,6 % 19,2 %

inflacija
14,9 % 9,5 % 5,2 %

prosječna plata u evrima
414 333 322

prosječna penzija u evrima
241 233 209

odnos dinar – evro
78,8 93,1 103,8

javni dug u proc. BDP
26,3 28,9 31,9                                Novosti