Oporavak privrede SAD skroman, nezaposlenost visoka

28.12.2010. / 11:54

VAŠINGTON, Skroman oporavak američke privrede ostvaren u ovoj godini i prilično neizvjesni izgledi za 2011, u situaciji kad je nezaposlenost i dalje veoma visoka, zadaju najviše glavobolja administraciji predsjednika Baraka Obame koji je prije dvije godine, nakon ulaska u Bijelu kuću, obećao da će brzo pokrenuti sve tromiju, ali još uvijek najmoćniju svjetsku ekonomsku mašineriju.

Privreda SAD, koju je 2008. pogodila najveća kriza od vremena Velike depresije tridesetih godina prošlog vijeka, ostvarila je ove godine rast od približno 2,6 odsto. To je, prema svim meritornim ocjenama, nedovoljno da bi se raspršile sve sumnje u pogledu budućih ekonomskih pokazatelja, prije svega oko strahovanja da bi se recesija mogla vratiti.

Šef Federalnih rezervi SAD (Fed) Ben Bernanke je u septembru najavio otkup državnih hartija u vrijednosti od 600 milijardi dolara, do juna iduće godine. Takvim jačanjem likvidnosti privrede, američka centralna banka računa da ohrabri investiranje i poveća potrošnju, što bi sve trebalo da doprinese otvaranju novih radnih mjesta.

Bernanke je objasnio da je opasnost od deflacije, koja dovodi do opšteg pada cijena i tražnje uz istovremeno smanjenje privredne aktivnosti, mnogo veći problem nego zabrinutost zbog inflacije, koja je na godišnjem nivou od 1,2 odsto.

SAD su se iz recesije 2008. izvukle tako što je vlada u privredu kontrolisano upumpala skoro 800 milijardi dolara. S obzirom na i dalje krhko povjerenje u ekonomski oporavak, mjere centralne banke predstavljaju novi stimulans, ovog puta usmjeren ne na konkretna žarišta, već ka cijeloj privredi.

Takva orijentacija vlade se, inače, nastavlja na ekspanzivnu monetarnu politiku koju Fed već vodi, sa niskom referentnom kamatnom stopom od nula do 0,25 odsto, što znači da je novac izuzetno jeftin.

Najave kupovine 600 milijardi dolara državnih hartija od vrijednosti (obveznica koje emituje ministarstvo finansija SAD), tokom protekle jeseni je dovela do pada dolara, ali se “zelena valuta” tokom proteklih nekoliko sedmica prilično oporavila, ali prvenstveno zbog dužničkih problema u evro zoni.

U fiskalnoj politici, američka administracija je nastojala da nađe balans tako što bi smanjila deficit, a opet imala dovoljno rashoda kojima bi oživjela privredu.

Obama je želio da smanji deficit oporezivanjem najbogatijih, to jest zadržavanjem postojećih poreskih olakšica samo za pojedince koji zarađuju manje od 200.000 dolara godišnje, odnosno 250.000 za domaćinstva.

Taj Obamin plan nije u potpunosti uspio, zbog protivljenja republikanaca koji su ojačali poslije novembarskih izbora za Kongres, pa će budžetski deficit SAD u naredne dvije godine biti veći za 50 milijardi dolara.

Kompromis koji je Obama postigao sa opozicionim republikanicima ipak je povoljno uticalo na berzu, a dijelom i na snagu dolara, jer je za biznis to bio znak da je i fiskalna politika dobila ekspanzivne elemente.

Takvo raspoloženje će, kako smatraju vladini eksperti, pomoći i da se obori nezaposlenost, koja je 2010. dostigla 9,8 odsto. Od aprila 2009. nije bila niža od devet odsto. Od 15 miliona nezaposlenih, više od 40 odsto su bez posla više od pola godine.

Iako postojeća stopa rasta BDP sama po sebi nije bila loša, nedovoljna je da bi se ohrabrila nova zapošljavanja. To je jedva iznad nivoa od 2,5 odsto koji, prema ekonomistima, samo obezbjeđuje da se postojeća nezaposlenost ne povećava.

Smanjenje američke stope nezaposlenosti od samo jedan odsto zahtjeva , međutim, privredni rast od čak pet procenata godišnje, a to u SAD još nije na vidiku, poručju analitičari koji nisu previše naklonjeni vladinoj ekonomskoj politici.

Kompromis koji je Obama postigao sa republikancima, omogućava da se pomoć za dugotrajno nezaposlene u SAD produži je za još godinu dana, mada će, ako se nešto krupno ne promjeni, morati ponovo da se produži, tvrde eksperti koji dobro poznaju situaciju na američkom tržištu rada.

Pored toga, tržište nekretnina, koje je pokrenulo krizu 2008. godine nije se još oporavilo, pa i dalje svaki četvrti dom u SAD vrijedi manje nego kredit koji se na njega otplaćuje.

U fiskalnoj 2010. godini, koja se završila 30. septembra, deficit je iznosio 1,3 hiljade milijardi dolara, ili 8,94 odsto bruto domaćeg proizvoda i drugi je po veličini u američkoj istoriji.

Rekordan deficit zabilježen je prethodne godine – 1.416 milijardi dolara, odnosno 10 odsto BDP-a.

Ekonomisti takođe upozoravaju da SAD moraju da se “skinu” sa “dužničke infuzije”, pošto je dug federalne vlade procjenjen na devet hiljada milijardi dolara (62 odsto BDP-a), a ukupni javni dug iznosio je 13,7 hiljada milijardi dolara, ili oko 95 odsto BDP-a.

SAD su u 2010. godini zakoračile u istorijsku reformu Vol strita kojom je određena nova uloga pojedinih državnih agencija i značajno proširena ovlašćenja centralne banke – Fed -a.

Ta najveća reforma finansijske regulative još od 30-ih godina prošlog vijeka, predviđa i mehanizme za likvidaciju velikih finansijskih kompanija koje se nađu u problemima kako bi se izbjeglo da za sobom ponovo povuku cijelu privredu.

Ista reforma predviđa i osnivanje savjeta koji treba da otkrije prijetnje po finansijski sistem, kao i agencije za zaštitu potrošača, koja bi nadgledala poslove između stanovništva i finansijskih institucija.  Tanjug