Pohod ruskih divova na region

19.10.2009. / 8:30

BANJALUKA, “Puška koja se pojavi u prvom činu pozorišne drame, u posljednjem činu će sigurno da opali”, kaže poznata dramaturška aksioma Antona Pavloviča Čehova. S  obzirom na to da je u jugoistočnoj Evropi u devedesetim godinama prošlog vijeka započela transformacija iz dogovorne u tržišnu ekonomiju uslijedila je i privatizacija, odnosno korporatizacija nekadašnjih državnih naftnih giganata. Ovo je otvorilo prostor za ponovni ruski ulazak na naftnu pozornicu regije sa koje su otišli rušenjem Berlinskog zida. Od početka 2004. godine do danas cijene akcija mađarskog MOL-a, austrijskog OMV-a, hrvatske INA prvo su dostigle nebo pa onda i dno. Vjerovatni razlozi su: najave o liberalizaciji tržišta, porast profita u sekundarnom segmentu (prerada i marketing), ulazak pojedinih zemalja regije u Evropsku uniju, rast cijena nafte, početak finansijske krize i sl. Izgledi za ovaj sektor su još obećavajući, ponajviše zahvaljujući promjenama u međunarodnom sektoru za preradu nafte. Procjenjuje se da će rast potražnje za prerađenim naftnim proizvodina rasti dva do tri odsto na godišnjem nivou. Kako stvari sada stoje čini se da predstava, bar u ovom regionu ulazi u posljedni čin. Izgleda da su ove kompanije prve bezazlene nastupe ruskih naftnih kompanija u regionu trebalo da shvate veoma ozbiljno.
Prvo veliko pojavljivanje ruskih kompanija u naftnom sektoru u jugoistočnoj Evropi desilo se 1998. kada je “Lukoil” za 101 milion dolara kupio 58 odsto vlasništva najveće rafinerije u jugoistočnoj Evropi “Neftochim” u Burgasu u Bugarskoj. Za posljednjih deset godina u razvoj i modernizaciju “Neftochima” “Lukoil” je uložio oko 300 miliona dolara, što je svrstalo “Lukoil” u jednu od najvećih kompanija u Bugarskoj te dovelo do toga da oko četvrtinu svih poreskih prihoda Bugarska prikupi upravo od “Lukoila”.
“Lukoil” je nastavio sa širenjem u regiji, pa je avgusta 2003. godine kupio oko 80 odsto kapitala drugog najvećeg distributera nafte u Srbiji, “Beopetrola”, po cijeni od 117 miliona evra uz obavezu investiranja 85 miliona evra u periodu od pet godina. “Beopetrol” je u to vrijeme kontrolisao oko 17 odsto tržišta naftnih derivata u Srbiji, i imao više od 180 benzinskih stanica i niz skladišta.
Tokom 2005. godine “Lukoil” je ušao i na prilično zatvoreno tržište Makedonije. Dosadašnje investicije “Lukoila” u Makedoniju iznose nešto više od 12 miliona evra.
Već 2006. godine “Lukoil” je nastavio sa širenjem ulaskom na tržište Crne Gore. Za oko 26,5 miliona evra kupljena je mreža benzinskih stanica kompanije “Rokšped”. Danas “Lukoil” ima mrežu od devet svojih stanica u Crnoj Gori, što je oko 20 odsto učešća na tržištu Crne Gore.
Nakon završenog posla u Crnoj Gori, Makedoniji, Srbiji i Bugarskoj “Lukoil” je svoj pohod na regiju nastavio, te je u avgustu 2006. objavljeno da je potpisan predugovor o stvaranju zajedničke kompanije sa slovenačkim “Petrolom”. Tokom pregovora veoma malo informacija je objavljivano u medijima. U javnosti se spekulisalo o različitim ciframa i informacijama od najava da će slovenački partner imati udio od 51 odsto vlasništva, preko unapređenja sofisticiranog modela prodaje, izgradnje i preuzimanja još benzinskih pumpi pa do planova o prodaji zajedničke kompanije već 2009. godine. Da su pregovori s “Lukoilom” bili veliko iznenađenje bilo je jasno svima. Nešto prije pregovora s “Lukoilom” objavljena je strategija razvoja “Petrola” do 2010. godine. U tom dokumentu je jasno naznačeno kako bi “Petrol” bio organizovan kao holding sa četiri poslovna područja: energetika, ekologija, gasna i naftna djelatnost. O “Lukoilu” nije bilo ni riječi. Doduše, u planu su bile izražene želje “strateškog povezivanja s partnerima koji imaju vlastite izvore”. Sudeći po tome, u vrijeme izrade strategije već se pregovaralo s potencijalnim parterima uz pomoć kojih bi “Petrol” kao akcionarsko društvo bio među najuticajnijim kompanijama u regiji. Očigledno, “Lukoil” im je ponudio argumente za spajanje koji se teško odbijaju. A, onda – preokret. Pregovori se prekidaju. U objavama sa obje strane naglašavaju kako neće biti neprijateljskog preuzimanja.
Tokom naredne dvije godine “Lukoil” je pokušao da kupi maloprodajnu mrežu hrvatskih benzinskih pumpi “Tifon” sa tržišnim učešćem od oko sedam odsto. Takav posao bi “Lukoilu” vjerovatno omogućio da dodatno oslabi INA, međutim bolje uslove je ponudio mađarski MOL i bukvalno pred nosom pokvario posao.
Svoju priliku za ulazak na tržište Hrvatske “Lukoil” je iskoristio 2008. godine kada je kupio devet benzinskih pumpi “Europa Milla” u Hrvatskoj i još 75 stanica u Bugarskoj koje su nekad bile u vlasništvu bugarskog “Petrola”. Prema procjenama “Lukoil” trenutno u ovom dijelu Evrope posjeduje oko 400 benzinskih stanica, a prema planovima očekuje se da će se ovaj broj udvostručiti u narednih nekoliko godina.
Nakon propadanja spajanja “Petrola” s “Lukoilom”, “Petrol” se okrenuo vlastitim snagama pa je do kraja godine u svom vlasništvu imao još 380 sagrađenih benzinskih pumpi. Prema državama: 307 u Sloveniji, 26 u Bosni i Hercegovini, 32 u Hrvatskoj i pet u Srbiji. Ali, priče o poslovnom povezivanju se ne prekidaju. Prvo se pred izbore u Sloveniji pojavila vijest o “sigurnom” partnerstvu MOL-a i “Petrola”. Neslužbeno se moglo čuti da je informaciju lansirala baš Uprava “Petrola” u želji da u trenutku promjene vlasti u Sloveniji zaštiti kompaniju i sebe. Malo po izbijanju ove vijesti i mađarski “Mol” i slovenački “Petrol” demantovali su napise medija o pregovorima o strateškom povezivanju ove dvije kompanije. Nezavisno od svih spekulacija, osnovni problem slovenačkog Petrola i dalje ostaje nedostatak rafinerijskih kapaciteta.
Nakon dugih pregovora s Vladom Srbije “Gazprom” je krajem prošle godine kupio 51 odsto vlasništva u Naftnoj industriji Srbije (NIS). Kompanija koja posjeduje oko 500 benzinskih stanica, osam terminala i 44 skladišta, zapošljava 13.500 radnika, posjeduje dvije rafinerije (u Pančevu i Novom Sadu) te distribuira naftu i gas kupljena je za 400 miliona evra uz obavezu novog vlasnika da će do 2012. godine uložiti još 500 milona evra.
“Gazprom” je najveća ruska kompanija i najveći eksploatator zemnog gasa na svijetu – kontroliše 16 odsto svjetskih rezervi gasa. Osnovana je 1989. godine, a danas zapošljava preko 430.000 radnika. Akcijama “Gazproma” se javno trguje na Moskovskoj i na Londonskoj berzi. Prema tržišnoj kapitalizaciji u decembru 2008. “Gazprom” je treća najveća korporacija na svijetu. Prema procjenama ruskih analitičara očekuje se da će se tržišna kapitalizacija kompanije do 2017. godine učetvorostručiti i preći iznos od 1.000 milijardi dolara i time bi postala najveća svjetska korporacija.
Samo što se stišala bura u vezi s povezivanjem “Lukoila” i slovenačkog “Petrola” uslijedila je nova. Nedavno je list “Delo” je, pozivajući se (opet) na neslužbene izvore, objavio da je ruski energetski gigant “Gazprom” zainteresovan za kupovinu “Petrola”. Vodeći slovenački list navodi da je “Petrol” zanimljiva meta “Gazpromu” zbog trenutno niske cijene “Petrolovih” akcija. Spekulacije o ulasku “Gazproma” list potkrepljuje i najavama skorašnjeg potpisivanja sporazuma Rusije i Slovenije o gradnji gasovoda “Južni tok”. U tom slučaju bi “Gazprom” mogao ući u “Petrol”, onako kako je ušao u NIS. Tvrdnju da gdje ima dima ima i vatre potvrdio je šef “Gazpromnefta” Aleksandar Đukov istakavši da se pregovori još ne vode, ali da “Gazrpromneft” “razmatra takvu mogućnost”.
“NIS širi preradu i zainteresovani smo za prodajnu mrežu gdje bi se ti proizvodi prodavali”, istakao je Aleksandar Đukov.
Slovenački ministar ekonomije Matej Lahovnik brzo je demantovao spekulacije o prodaji “Petrola” gigantu “Gazpromu”. Prema njegovim riječima, država, preko svojih paradržavnih fondova, raspolaže s trideset odsto akcija “Petrola”, te “ne prodaje i ne namjerava prodati svoj udio u ‘Petrolu'”.
“Nijednom riječju nismo se dotakli pitanja ‘Petrola’. Svaki akcionar može da ponudi svoj udio bilo kome, ali činjenica je da država svoje akcije ne nudi.”
Ovo je bio način da se investitorima pošalje poruka da svako ko bi želio da kupi udio u “Petrolu” mora poštovati postavljena pravila, odnosno zakonsku regulativu koja vrijedi u Sloveniji. Na taj način Rusima je, barem privremeno, strogo ograničen ulazak na tržište naftnih derivata Slovenije.
Do kraja 2004. godine “Gazprom” je bio jedini dobavljač gasa za Bosnu i Hercegovinu, Estoniju, Finsku, Makedoniju, Letoniju, Litvaniju, Moldaviju i Slovačku, te dobavljao 97 odsto gasa za Bugarsku, 89 odsto za Mađarsku, 86 odsto za Poljsku, 66 odsto za Češku, 65 odsto za Tursku, 65 odsto za Austriju, oko 40 odsto za Rumuniju, 36 odsto za Njemačku, 27 odsto za Italiju i 25 odsto za Francusku. Evropska unija zajedno dobija oko 25 odsto zaliha gasa od ove kompanije. Osim zaliha gasa i najveće mreže naftovoda i gasovoda na svijetu takođe se bavi bankarstvom, osiguranjem, medijima, građevinarstvom i poljoprivredom. Analitički tim Advantis brokera – Nezavisne novine