BANJALUKA – Nedavno uspostavljanje kvalifikovanog digitalnog potpisa u BiH ostaće uzaludan posao ako institucije, sudovi, opštine i razne druge službe koje direktno posluju sa građanima ne razviju sopstvene e-servise koje će ih koristiti za rješavanje online zahtjeva.
Prema riječima direktora Agencije za identifikacione dokumente, evidenciju i razmjenu podataka BiH (IDDEEA) Almira Badnjevića, ova institucija je uradila svoj dio posla i omogućila građanima da registruju sopstveni e-identitet, dok je Uprava za indirektno oporezivanje BiH to omogućila za privrednike koji izvoze robu u Evropsku uniju.
Međutim, kaže on, digitalni potpis je beskoristan ako se ne uspostave e-servisi u kojima će se ostvariti njegova namjena.
“Svako bi trebalo da razvije svoj e-servis. Nadam se da će pravna lica, institucije i drugi uskoro početi da ih osposobljavaju i da ćemo moći da kažemo da je neka banka omogućila otvaranje računa online ili neki od telekoma registrovanje broja, da je u opštini moguće podnijeti zahtjev preko interneta i tako dalje“, kaže Badnjević.
Ističe da je IDDEEA svoj dio posla završila i da je omogućila građanima korišćenje digitalnog identiteta.
“Da biste nešto završili u opštini sada morate da odete tamo, uzmete formular, popunite njegovu odštampanu verziju i tako dalje. Da bi se formulari popunjavali u okviru e-usluge, potrebno je da građanin uđe na web stranicu, popuni online aplikaciju, i sa IDDEEA-inog sajta povuče potpis i pošalje, a da tada opština zaprimi njego zahtjev“, objašnjava Badnjević.
Radi se o desetinama hiljada e-servisa. Kako IDDEEA nema direktan kontakt sa građanima, on se odvija preko MUP-ova koji bi trebalo da ponude da se neki dokumenti izdaju online korištenjem digitalnog potpisa.
Tri faze digitalizacije
“Ova digitalizacija ima tri faze. Prva je stvaranje digitalnog potpisa i to je obavljeno. Sada je u toku druga, kada se radi na tome da se naprave i puste u rad e-servisi. Tek tada dolazimo do treće faze, a to je početak korišćenja digitalnog potpisa od strane građana. Mi ne možemo nikoga da natjeramo da to koristi, ali imamo potrebu i namjeru da o tome govorimo i preporučimo korištenje. Sa ovim i druge zemlje imaju probleme. Na primjer, u Sloveniji imaju nekoliko stotina e-servisa ali ih koristi manje od 40 odsto. Zato smo to nazvali “digitalna Odiseja Bosne i Hercegovine”, jer je ovo put koji će trajati i ko zna kad će završiti”, kaže Badnjević.
Objašnjava da čak i ako građani žele da koriste servise zato što će im skratiti procedure, uštedjeti vrijeme i osloboditi ih taksi, ostaje potencijalni problem otpora, na primjer u opštinama, koje bi se morale odreći dijela sredstava koja su ranije ubirale od izdavanja dokumenata.
“Puno je građana koji žive van BiH i kad hoće da dobiju matični broj ili neki dokument za svoju tek rođenu bebu, moraju lično doći. Sa ovim servisima sve bi se moglo završiti u diplomatsko – konzularnim predstavništvima“, kaže Badnjević.
Podsjećamo, BiH je nakon 18 godina političkog natezanja konačno stigla do elektronskog pečata i potpisa.
To su privrednici jedva dočekali pa su zatrpali Upravu za indirektno oporezivanje BiH zahtjevima za dodjelu ove usluge.
U UIO je stiglo preko 45.000 zahtjeva u drugoj polovini januara i uskoro će svi oni imati elektronski pečat i potpis za potrebe izvoza robe preko granice. Da bi se do ovoga stiglo, trebalo UIO je trebalo da ispuni određeni set testova i da izvrši bezbjednosnu pripremu koja je provjeravana od strane kompanije za sertifikaciju i standardizaciju iz Evropske unije. UIO je upisana u registar ovjerilaca u Ministarstvu komunikacije i transporta u maju 2021. godine kao prvi državni ovjerilac za izdavanje digitalnog kvalifikovanog potpisa u BiH. Uz njih, ovaj status stekla su još tri ovjerioca: slovenački “Halkom”, IDDEEA i BiH Pošta.
Pomoćnica direktora u sektoru za informacione tehnologije UIO BiH Svjetlana Perković kaže da se BiH prema Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju obavezala da će neke carinske procedure uskladiti sa EU direktivama. Jedna od njih je bila da ispuni uslove za članstvo u Međunarodnoj konvenciji za provoz, a to je da se dokumenti potpisuju digitalno.
Usklađivanje sa EU direktivama
“U avgustu 2022. godine počeli smo da primjenjujemo digitalnu carinsku proceduru “provoz”. To znači da je preko 800 špeditera koristi naše digitalne kartice i potpisuju dokumente koji se odnose samo na carinsku proceduru provoz. Takvih procedura ima još dosta i planiramo da ih takođe digitalizujemo. Ovo je bilo prioritetno radi usklađivanja sa evropskim zakonima“, objašnjava Perković.
Za sada, kaže, ovo se radi samo na nivou BiH, a u planu je da se u narednom periodu povežemo sa zajedničkom komunikacionom mrežom u Briselu koja povezuje sve zemlje EU i još nekoliko država koje nisu članice.
“Prema najavama i planovima, najviše za dvije godine, a nadam se i prije, BiH bi mogla postati članica konvencije o zajedničkom provozu kroz Evropu“, objašnjava Perković.
Objašnjavajući razliku između digitalnog potpisa i digitalnog kvalifikovanog potpisa, kaže da se to može lako objasniti upoređivanjem sa starom praksom lijepljenja potpisa na dokument koji se potom šalje.
“Međutim, da bi taj potpis bio pravno valjan i međunarodno priznat, onaj ko ga izdaje, mora biti međunarodno certifikovan. Ko god je certifikovan, kada izda potvrdu, taj potpis je valjan bilo gdje u svijetu. UIO BiH je certifikovana i upisana na međunarodnu listu kao tijelo koje vodi listu svih sertifikovanih ovjerilaca. S obzirom na svoj opis posla UIO je ovlaštena da izdaje certifikate za pravna lica“, kaže Perković.
Navodeći primjer, Perković govori da se to najbolje vidi u međunarodnom transportu roba bez zadržavanja na granicama.
“Vozač krene kamionom punim robe iz Brisela, prođe pet, šest, sedam granica i nigdje ne staje do odredišta, gdje ga čeka potpuno pripremljena i odrađena carinska procedura kontrole. Kad dođe u zemlju odredišta, može da preostane samo fizički pregled, ako je potreban, a sva papirologija je završena i ne troši se vrijeme. Ubrzava se protok roba, smanjuje se čekanje, dolazi od uštede sredstava”, kaže ona.
Na pitanje koliko je vremena potrebno da se završi digitalizacija u cijeloj BiH kaže da to ne zavisi samo od njih te da i ostale ustanove moraju da prate tehnički nivo spremnosti. Za to su, dodaju, potrebni i neki zakoni.
CAPITAL: A. Pisarević
1 komentar
Molimo Vas da pročitate sledeća pravila prije komentarisanja:
Komentari koji sadrže uvrede, nepristojan govor, prijetnje, rasističke ili šovinističke poruke neće biti objavljeni. Nije dozvoljeno lažno predstavljanje, ostavljanje lažnih podataka u poljima za slanje komentara. Molimo Vas da se u pisanju komentara pridržavate pravopisnih pravila. Komentare pisane isključivo velikim slovima nećemo objavljivati. Zadržavamo pravo izbora i skraćivanja komentara koji će biti objavljeni. Mišljenja sadržana u komentarima ne predstavljaju stavove poslovnog portala CAPITAL.ba. Komentare koji se odnose na uređivačku politiku možete poslati na adresu info@capital.ba
U pravu su, prvi korak je napravljen – kvalifikovani potpis. Koji je već postojao (Halcom), ali nije ga niko prihvatao pa nije zaživio masovnije.
Sad je potrebno da institucije, banke, preduzeća,… uvode servise koji nude mogućnost potpisa na daljinu, paralelno sa promocijom da fizička lica počnu masovnije da koriste. Ostaje da vidimo kako će sudska praksa posmatrati to u sporovima, kada je za njih i dalje papirni original jedini validan..