Treba li nam reforma sistema javne potrošnje?

Realna očekivanja i rizici ostvarenja

Rizici ostvarenja ovih pokazatelja se svode na dva ključna faktora. Prvi se aktuelizirao usljed promjena u carinskoj politici vodećih tržišnih ekonomija sa kojima država BiH ima najveći obim trgovinske razmjene: zemlje EU i CEFTA.

Drugi je rizik vezan za promjene u politici akciza u dva ključna segmenta koji u najvećem obimu učestvuju akcize i naknade na naftu i naftne derivate i akcize na duhan. U apsolutnom iznosu slika je potpuno jasna. Indirektni porezi rastu prema apsolutnom iznosu od preko šest milijardi KM, od čega se prihodi od PDV-a približavaju cifri od četiri milijarde KM, akciza sa 1,5 milijardi, putarina oko 600 miliona i carina standardnih oko 300 miliona KM.

Sve u svemu realno procjenjujući očekivanja su realna.

Kuda skreće reforma javne potrošnje

Sve u svemu, reforma javne potrošnje skreće prema direktnim porezima, odnosno oporezivanju plata zaposlenih, dohotka građana, imovine građana, dobiti preduzeća. Ključ cijele reforme se svodi na odstupanje od postojećeg sistema tzv. sintetičkog poreza i prelazak na sintetičko-analitički sistem.

Pojednostavljeno rečeno, želi se polako “raspakovati” poreska osnovica. Proces je krenuo sa uključivanjem ličnih primanja koja imaju karakter materijalnih troškova: topli obrok, putni troškovi i slično. Kasnije se polako prešlo i na analitički pristup kod kapitalnih dobitaka: kamata i dividendi.

Svi izračuni vode ka tzv. neutralnom poreskom efektu koji je u praksi nemoguće ostvariti.

Optimalizacija poreske strukture

Ključno pitanje svake reforme poreskog je optimalizacija poreske strukture. Optimalizacija poreske strukture podrazumijeva od dostupnosti informacija koje su potrebne kako bi država pojedine subjekte (fizička i pravna lica) dovela u bolji položaj a da drugog ne dovodi u gori.

U ekonomskoj teoriji to su tzv. Pareto – efikasne poreske strukture. Pristup problemu koji se javlja u praksi podrazumijeva izbjegavanje zabluda koje se ogledaju u shvatanju da je to “jednostavno” ili “uprošćeno” ili “složeno” ili “komplikovano”.

Da li je moguće optimalizirati postojeći sistem?

U mjesecima koji nam slijede prije izbora najracionalniji pristup bi bio da se odustane od svih započetih promjena.

Razlozi su očiti ili jasni. Naime, svaka izmjena postojećeg sistema stvorila bi zbrku i sistem učinila još komplikovanijim.

Izmjene opšte poreske stope PDV-a

Ključ rješenja je povećanje opšte porezne stope PDV-a, koji bi imao karakter paušalnog poreza, na postojeću stopu od 17%. Na ovakav način ne bi došlo do distorzije efekata poreza, odnosno odluke pojedinca da više ili manje troši jer se radi o relativno visokoj tražnji.

Efekat regresivnosti poreza usljed povećanja opšte poreske stope može se ispraviti kroz povećanje ličnih dohodaka usljed smanjenja stopa doprinosa i povećanje ličnog odbitka kod poreza na dohodak i njegovo vezivanje za prosječnu platu iz prethodnog perioda sa sadašnjih 300 KM na 70% prosječnog dohotka uz zadržavanje postojećih poreskih olakšica i primjenu proporcijalne stope od 10% za dohotke koji su do tri puta veći od prosječne bruto plate, 15% za dohotke koji su veći za četiri puta od prosječne plate i 20% za dohotke koji su veći za pet i više puta od prosječne plate.

Na bazi statističkih podataka i scenarija projekcija indirektnih poreza u periodu 2016-2019. godine od strane Uprave za indirektno oporezivanje Bosne i Hercegovine stope rasta PDV-a po opštoj poreskoj stopi kretale bi se na nivou 3,4%.

Kao bazu za izračun fiskalnog kapaciteta koristićemo 2017. godinu kao polaznu godinu promjena u sistemu obračuna PDV-a i doprinosa.

Standardna stopa PDV-a u Bosni i Hercegovini od njegovog uvođenja je 17%. Nulta stopa je propisana samo za izvoz i uvedena je s razlogom omogućavanja prava odbitka ulaznog poreza obveznicima koji izvoze dobra i usluge van Bosne i Hercegovine.

Rezultat izmjene poreskih stopa PDV-a

•     Poreska osnovica na projektovani PDV u 2017. godini bi iznosila 20,52 milijarde KM.

•     PDV na projektovanu poresku osnovicu iz 2017. godine od 20,52 milijarde KM, sa stopom 23%, iznosio bi 4,72 milijarde KM ili povećanje od 1,23 milijarde KM.

•     PDV na projektovanu osnovicu iz 2017. godine od 20,52 milijardi KM, sa stopom 24%, iznosio bi 4,92 milijarde KM ili povećanja od 1,43 milijarde KM.

•     PDV na projektovanu osnovicu iz 2017. godine od 20,52 milijarde KM, sa stopom 25%, iznosio bi 5,13 milijardi KM ili povećanja od 1,64 milijarde KM.

Reforma sistema doprinosa

Promjene u sistemu doprinosa se zasnivaju na:

– doprinosi za zdravstvo se ukidaju;

– doprinosi za nezaposlene se ukidaju.

Ovakva praksa postoji u mnogim zemljama. Danas je Beveridžov model zastupljen u Velikoj Britaniji, Irskoj, Islandu, skandinavskim zemljama (Norveška, Švedska, Danska, Finska), Italiji, Španiji, Portugalu, Grčkoj, Kanadi, Australiji i Novom Zelandu.

Očekivani rezultati poreske reforme

• Ukidanjem doprinosa za zdravstveno osiguranje prešlo bi se na Beveridžov model finansiranja zdravstva iz poreza.

• Prijedlog se zasniva na zbirnoj stopi na neto plate od 36,06%, tj. sa stopom na bruto plate od 23% i zadržavanje doprinosa na dohodak uz povećanje ličnog odbitka na iznos 70% prosječne plate i uvođenje progresivnih stopa od 10, 15 i 20%

• Pošto bi se prešlo na sistem finansiranja iz poreza to podrazumijeva da zdravstvena reforma bude dostupna svim građanima.

• Indirektno će se izbjeći praksa prekida tzv. fiktivne nezaposlenosti radi ostvarivanja prava na zdravstvenu zaštitu.

Nezavisne novine