Četiri scenarija za izlazak iz svjetske krize

08.02.2009. / 9:53

BANJALUKA, Trenutno postoje četiri scenarija izlaska iz finansijske i ekonomske krize koja je zahvatila cijeli svijet. Prvi dekan banjalučkog Ekonomskog fakulteta, sada profesor u penziji Jovan Rodić objašnjava prednosti i mane različitih scenarija koje zastupaju najmoćnije zemlje svijeta, SAD, EU, Rusija i Kina.

 
AMERIČKI SCENARIO

Prof. Rodić navodi da su – osim odobrenja Kongresa SAD da se izdvoji 700 milijardi dolara za sanaciju banaka “Fani Mej” i “Fredi Mek” – Federalne rezerve SAD odobrile okvirni kredit od 300 milijardi dolara za saniranje “Siti grup” i drugih banaka, te nacionalno značajnih korporacija, kao što je to automobilska industrija.

“Opšta ocjena u SAD jeste da je neophodno povećati domaću tražnju da bi se obezbijedio rast društvenog bruto proizvoda, ali s tog područja nisu objelodanjene nikakve mjere. Objektivno, ovo će se teško ostvariti, jer su sva preduzeća i banke u privatnom vlasništvu, a vlasnik teži maksimiranju profita, držeći zarade zaposlenih na najnižem nivou, a uz to gro građana je prezaduženo hipotekarnim kreditima, pa osnov značajnog povećanja potražnje nije vidljiv”, upozorava Rodić.

On navodi i savjete koje su sedmorica američkih nobelovaca dali SAD.

Tako Pol Kongman, radi postizanja doborog ekonomskog rezultata, uz istovremeno pružanje pomoći pojedincima, savjetuje da vladajuća administracija brzo počne sa jakom finansijskom regulativom, a Kongres da sačini plan finansijskih stimulacija usredsređen na potrošnju.

“Administracija će morati da se pozabavi hipotekama, da preispita uslove hipotekarnih kredita, da strukturiše svoje vlasništvo i značajanu kontrolu koju sada ima u finansijskom sektoru na način koji će privatnom kapitalu omogućiti da ponovo uđe u tu sferu kad platni bilansi preduzeća krenu nabolje”, navodi Rodić mišljenje Majkla Spensa.

Džozef Stiglic smatra da je za oporavak potrebno znatno više ulaganja u infrastrukturu, tehnologiju i alternativne izvore energije.

Edvard Preskot, kako navodi Rodić, smatra da “su istraživanja pokazala da su poreske stope ključni činilac u određivanju ekonomskog zdravlja razvijenih zemalja, te da su spremnost za preuzimanje rizika i produktivnost – motori ekonomskog rasta, a visoke poreske stope su siguran put gušenja tog motora”.

Erik Maskin kaže da kreditna tržišta traže vladinu intervenciju, dok Edmund Felps ističe da “odsustvo vlasničke kontrole u upravljanju nanosi mnogo problema”, a za Klajva Gocjandžera ubrizgavanje sredstava u banke “djeluje kao prihvatljiv prijedlog”.

RUSKI SCENARIO

Rusija smatra da je potrebno održati novi “Breton-Vuds”, navodi Rodić, dajući pojašnjenje tog sporazuma.

/Sporazum Breton-Vuds iz 1944. godine zahtijevao je da rezervna valuta ima zlatnu podlogu. Zamišljeno je da rezervne valute budu dolar i engleska funta, a kasnije je dolar istisnuo funtu. Američki predsjednik Ričard Nikson je 1971. godine ukinuo “zlatno važenje”, ali je dolar ostao rezervna valuta iako nije imao “zlatno važenje”/.

“Spoljni dug SAD premašio je obim nacionalnog budžeta i dalja nekontrolisana emisija dolara dovešće do kraha cjelokupnog svjetskog monetarnog sistema. Da se to ne bi dogodilo, treba uvesti regionalne rezervne valute, te, budući da je Rusija treća zemlja u svijetu po deviznim i zlatnim rezervama, odlučeno je da rublja preraste u jaku regionalnu valutu”, navodi Rodić ruski scenario.

On dodaje da Rusija nudi svijetu potrebu da se uredi i sistematizuje nacionali i međunarodni regionalni instituti, zatim otkloni veliki debalans između obima emitovanja finansijskih instrumenata i realne dohodovne moći investicionih programa, te da se poveća odgovornost javnih kompanija pred akcionarima.

Takođe, Rodić dodaje da se Rusija zalaže za jačanje sistema upravljanja rizicima, te da u maksimalnoj mjeri treba objelodanjivati sve podatke o preduzećima.

EU I DRUGE ZEMLjE

“Zemlje EU čija je valuta evro pregovaraju da formiraju ekonomsku vladu evrozone, koja bi objedinila politiku i kreirala mjere izlaska iz krize”, kaže Rodić i dodaje da za sada nema izgleda da će ta ideja oživjeti, najvjerovatnije zato što se u tim zemljama osjeća različit obim i intenzitet krize i što imaju različite resurse za suzbijanje krize.

“Dakle, određene zemlje će više dobiti nego dati”, zaključuje Rodić, dodajući da je EU ipak postigla sporazum da se 200 milijardi evra izdvoji za saniranje banaka i najvećih preduzeća, što iznosi 1,5 BDP-a Unije.

Druge zemlje, kako navodi Rodić, individualno pokušavaju da sredstvima države pomognu saniranje krupnih banaka i velikih korporacija čija je proizvodnja značajno smanjena, a jedino je Mađarska, za sada, dobila sredstva od Evropske banke radi saniranja njene prezaduženosti.

KINESKI SCENARIO

Rodić konstatuje da Kina ima najveće devizne rezerve na svijetu: 1 510 milijardi dolara, što čini 22 odsto deviznih rezervi svih zemalja svijeta, te da je ostvarila najbrži rast i razvoj.

“Kina permanentno ostvaruje spoljnotrgovinski suficit, koji je polovinom ove godine iznosio 170 milijardi dolara”, navodi Rodić i dodaje da Kinu nije mimoišla svjetska finansijsko-ekonomska kriza.

Kriza se u ovoj zemlji reflektovala na smanjenje izvoza zbog čega su neka značajnija izvozna preduzeća smanjila proizvodnju i broj zaposlenih.

Rodić dodaje da je kineska vlada za prevazilaženje negativnih efekata krize pripremila paket od 586 milijardi dolara za finansiranje investicija u infrastrukturi, socijalna davanja, podsticaju razvoja malih i srednjih preduzeća, kao i da poveća tražnju na domaćem tržištu smanjenjem poreza za 17,6 milijardi dolara.

“Izloženi scenariji nisu konačni”, navodi Rodić, dodajući da vlade zemalja pogođenih krizom neprekidno razmatraju mogućnosti i načine njenog ublažavanja.